SISTEMATSKA ARHEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA POMOĆNIH OBJEKATA
MANASTIRSKOG KOMPLEKSA NIKOLE U PODVRHU KOD BIJELOG POLJA
JU „Polimski muzej“ – Berane, u periodu od 14. oktobra do 07. novembra, sprovela je Sistematska arheološka istraživanja konaka i pomoćnih objekata manastirskog kompleksa Sv. Nikola u Podvrhu kod Bijelog Polja.
Crkva Sv. Nikole, nalazi se na kraju sela Podvrha, na ulazu u Đalovića klisuru, iznad rijeke Bistrice. Hram je podignut na zaravnjenom platou okruženom, sa istoka i sjevera, strmim i stjenovitim padinama Đalovića klisure. Kompleksu je moguće prići makadamskim putem na zapadnoj strani, koji vodi od zadnjih kuća sela Podvrha.
Šire okruženje kompleksa karakteriše očuvan prirodni ambijent. Uže okruženje, neposredno oko crkve, definišu zvonik i ostaci starih konaka, dok nešto dalje figuriraju objekat novog konaka i pomoćni objekat. Od prirodnog okruženja, manastirsku portu izdvaja obična drvena ograda sa kapijom. Kulturno dobro čine objekti: crkva sv. Nikole, zvonik, ostaci starih konaka.
Na zapadnoj strani crkve nalazi se stjenovito i zemljano uzvišenje u kojem se jasno naziru ostaci starih konaka i pomoćnih objekata. Sjeverno od drvenog zvonika, na rastojanju od oko 4,00 metra, vidljivi su ostaci prostorija većeg objekta koji je predstavljao zgrade konaka. Zapadno od crkve na zaravnjenom platou brijega jasno se uočava ukopana prostorija drugog objekta i na, oko 2,00 metra sjeverno od njega, ukopane prostorije trećeg objekta.
Duž južnog zida prostorije sačuvani su djelovi zidane klupe, široke 0,50 metara, rađene od kvadratno obrađenih blokova sige. Imajući u vidu veliki broj fragmenata kuhinjske keramike, nađenih na ovom prostoru, sa sigurnošću možemo pretpostaviti da se radi o kuhinji i trpezariji, otvorenog tipa. Tačnije, radi se o prizemnom dijelu konaka sa otvorenom istočnom stranom. Nad kuhinjom, imajući u vidu malu količinu građevinskog šuta, bila je drvena nadgradnja. Međutim, treba imati u vidu visinsku razliku u zapadnom dijelu, gdje je zid, u jugozapadnom uglu, očuvan u visinu od 0,60 metara, dok je na istočnoj strani zid očuvan u visinu od jdnog do dva reda kamena. Podovi prostorije su rađeni od nabijene glinaste zemlje oker boje.
U svim istraženim prostorijama konaka, nađeni su fragmenti keramičkih sudova, djelovi gvozdenog alata i gvozdeni klinovi. Veći dio pronađenog keramičkog materijala pripada takozvanoj kuhinjskoj keramici. Radi se o fragmentima crepulja, poklopcima crepulja ili sadžacima, i fragmentima lonaca za spremanje hrane. Crepulje su rađene od zemlje sa primjesama sitnog i krupnijeg pijsaka, i po pravilu su braonkaste i sive boje pečenja. Zastupljene su u dva tipa. Prvom tipu pripadaju fragmenti dublje, grubo rađene crepulje, sa blago izbačenim koničnim recipijentom i zaravnjenim obodom. Drugom tipu pripadaju fragmenti crepulja, finije izrade, sa pravilnim koničnim recipijentom i koso zasječenim obodom ka unutrašnjoj i spoljašnjoj strani. Poklopci su gotovo istog tipa, tanjih zidova sa kosim i dubokim recipijentom i zaravnjenom gornjom površinom.
Keramički lonci su rađeni od zemlje sa primjesama pijeska, sive i mrke boje pečenja. Javljaju se u svega nekoliko tipova, sa naglašenim kratkim vratom ili bez njega ,a svi su sa kratkim razvrnutim obodom. Po pravilu su ukrašeni horizantalnim linijama, valovnicom, pseudopletenicom, urezanim kosim linijama, okruglim utisnitim ukrasom. Ovaj način ukrašavanja uglavnom se javlja kombinovano. Na dnu lonaca po pravilu je krug sa segmentnim linijama tako da asocira na Hristov monogram.
Kod takozvane trpezne keramike nađeni su fragmenti zdjela, tanjira, krčaga i testija. Zdjele sa javljaju u dva tipa. Jedu vrstu čine duboke poluloptaste zdjele na stopi sa zaravnjenim i zadebljanim obodom, a druge sa proširenim ka spolja, širokim i zaravnjenim obodom. Ovu vrstu možemo svrstati i u tanjire. Nađeno je i nekoliko fragmenata plićih lučnih zdjela sa kratkim i neznatno uvučenim gornjim konusom, na plitkoj prstenastoj stopi. Krčazima pripadaju tipovi sa kratkim bikoničnim recipijentom i visokim i širokim vratom. Drška kreće sa spoja konusa i završava se ispod oboda. Najzastupljeniji su fragmenti testija, sa blago proširenim i koso zasječenim obodom. Nađeno je i nekoliko fragmenata i fragmentovanih brdaka.
Trpezna keramika je slikana i gleđosana. U jednom slučaju, tehnikom urezivanja urađen je vegetabilni motiv pa su listovi bojeni drugom bojom u odnosu na pozadinu, a potom gleđosani. U većini slučajeva zdjele i tanjiri su gleđosani sa unutrašnje strane dok se spolja boja i gleđ razliva. Radi se o monohromatskom gleđosanju, svijetlozelenom, maslinastom ili braon bojom gleđi. Krčazi testije i boklai su gleđosani samo sa spoljašnje strane.
Na podnicama prostorija nađeni su različiti gvozdeni probojci i šila , jedan obućarski čekić, strugač i fragmenti gvozdenih noževa.. Pored toga nađeni su i djelovi veriga. U građevinskom šutu nađen je i veliki broj gvozdenih klinova, baglama vrata i alki nekadašnjih kredenaca.
Na osnovu metalnog novca i tipova nađenih keramičkih sudova sa sigurnošću možemo reći da je zgrada konaka rađena jednovremeno kada i crkva Sv. Nikole u Podvrhu.
Najstariji pronađeni srebrni novac je ugarski denar koji pripada Rudolfu (1581.godina), a drugi Matijašu II (1617.godine). Konaci su, kao i crkva, rađeni u vrijeme turske dominacije, kada je Porta zabranjivala gradnju novih crkava, pa su bili ukopani u padinu brda, okrenuti ka istoku. Smatramo da su i dva preostala objeklta rađena jednovremeno jer su činili neku vrstu zaštite konacima, sa jedine prilazne, zapadne strane. Objekat II i III su izgrađeni na ravnom platou uzvisine pa su svojim gabaritom zaklanjali konake.
