N A M A S T I R

OSTACI MANASTIRSKOG KOMPLEKSA U KOŠUTIĆIMA KOD ANDRIJEVICE

 Prve podatke o mjestu na kojem se nalazila crkva dobili smo od vlasnika imanja, Spasoja Đerkovića, prilikom rekognosciranja teriotorije opštine Andrijevica i ubiciranja svih značajnih arheoloških lokaliteta i kulturno- istorijskih spomenika.

Tokom 2005. godine Polimski muzej u Beranama  sproveo je sondažna arheološka istraživanja a potom, 2008.godine, u saradnji sa Odborom za obnovu crkve u Košutičima, i Sistematska arheološka istraživanja ovog jedinstvenog manastirskog kompleksa.

Plato na kojem su locirani objekti, prirodno je zaštićen, i gotovo nepristupačan. Kompleksu se moglo prići sa sjevera, uskom i okomitom stazom koja krivuda između kamenih blokova, dok se na južnoj strani, iznad manastira, uzdiže velika okomita stijena zvana Namastir.  Preostali djelovi ravni strmo se spuštaju ka koritu rijeke. Ovaj uzdignuti i prirodno zaklonjeni plato dominira rječnim proširenjem i blagim i pitomim kosama sela i nadzire sve komunikacije koje su, od Carina i međukomlja, vodile ka Andrijevici i Polimlju.

U periodu od 15 radnih dana, uz učešče mještana i radne ekipe muzeja, na relativno malom prostoru, otkriveni su građevinski ostaci dva sakralna objekta.

Mala jednobrodna crkva sa pripratom zauzima centralni dio platoa i svojom južnom stranom ukopana je u strminu brda. Crkva, duga 9,20 i široka 5,40 metara, je rađena od grubog, djelimično priklesanog, kamena slaganog u krečnom malteru sa krupnijim rječnim agregatom. Zidovi su široki oko 0,65 metara a očuvani su u visinu od 1,30 na južnoj do 0,30 metara na sjevernoj strani objekta. Podužnog je tipa sa pravilnom polukružnom apsidom na istočnoj i vratima, širokim 1,46 metara, na zapadnoj strani. Crkva je bila zasvedena podužnim poluobličastim svodom.  Sa spoljašnje strane, na uglovima i apsidi, fasada je ukrašena ispuštenim pilastrima i lezene. Pod crkve je rađen od, vodonepropusnog, krečnog maltera miješanog sa sitno drobljenom opekom što masi daje crvenkastu boju. Dobro je očuvan u oltarnom prostoru dok je na preostalom dijelu naosa pohaban do nivoa supstrukcije poda.

Duž južnog zida malog naosa otkriveni su ostaci zidane grobne  konstrukcije, dimenzija 2,30 x 0,80 metara. Grob je formiran u obliku pravougaone ciste, sa zaobljenih uglova (izdužena elipsa), sa ozidanim i omalterisanim stranama. Kompaktnost ovog malternog sloja ukazuje na podatak da je cista planirana i definisana prilikom izrade podnih površina crkve. Pokojnik nije sahranjen u ovako zidanoj grobnici već u sloju glinaste sterilne zemlje, na dubini od oko 0,90 metara u odnosu na nivo poda. Cista je potom ispunjena zemljom i pokrivena opekama dimenzija 38,5 x 25 x 5 cm. Od konstrukcije groba otkriveni su djelovi južne i zapadne strane rake dok je preostali dio devastiran i urušen unutar groba. Na dnu grobne konstrukcije otkrivene su duge kosti pokojnika dok je preostali dio skeleta  razložene usled vlažnosti i kiselinskog sastava zemlje.

Na južnoj strani , duž cijele fasade, naknadno je dozidan novi zid, širok 0,70 metara, kao statičko učvršćivanje zida koji je popustio usled pritiska zemlje na ukopanom dijelu crkve.

Sa spoljašnje strane, na jugoistočnom ramenu crkve, otkriveni su ostaci zidane i zasvođene grobnice, dimenzija 3,00 x 2,00 metara. Grobnica je rađena od pritesanih blokova lomljenog kamena dok je zasvedena ispuštanjem kamenih redova i blokova sige. Ova grobna konstrukcija formirana je po sahranjivanju pokojnika, kao memorijalno obilježje i predstavlja statusni simbol pokojnika.

Na zapadnoj strani crkve naknadno je prizidana priprata dugžine 9,90 i širine 6,40 metara. Usled konfiguracije terena priprata je, dužom osom, okrenuta pravcem sjever-jug a svojim gabaritom je veća od same crkve. Zidovi priprate, široki 0,50 metara, rađeni su od velikih pritesanih rječnih oblutaka slaganih u krečnom malteru. Priprata je, usled nagiba ka sjeveru imala dva nivoa izdvojena poprečnim suhozidom otkrivenim u osnovi. Usled male visine zidova ulaz u pripratu nije lociran ali se može pretpostaviti da je bio na sjevernoj ili sjeveroistočnoj strani. Podovi priprate su istraženi do nivoa sterila ili podnog zemljanog naboja.

Na oko 9 metara sjeverozapadno od priprate male crkve otkriveni su arhitektonski ostaci velikog sakralnog objekta. Radi se o južnoj partiji zidova, naosa i dijela luka apside sa uskom trakom malternog poda. Južni zid je otkriven u dužini od 8,00 metara a na istočnom dijelu prelazi u luk duboke apside. Zid luka apside otkriven je u dužini od oko 3,00 i polazi direktno sa bočnog zida bez naglašenog ramena crkve. Duž sačuvanih partija zidova otkriven je dio malternog poda rađenog u istoj tehnici  kao i pod u maloj crkvi. Na sjevernoj strani, usled nagiba terena i intezivne zemljoradnje uništeni su svi arhitektonski ostaci ali se može pretpostaviti da je ova crkva bila duga 14,00 a široka oko 6,50 metara.

Erozijom i intezivnom zemljoradnjom svi arhitektonski djelovi gotovo su svedeni na nivo temeljne zone ili čak uništeni i uklonjeni kao što je to slučaj sa  sjevernim dijelom većeg sakralnog objekta. Na ovaj način nedostaju i osnovni elementi, keramika, crkveni mobilijar i sve ono što bi pomoglo u hronološkom opredjeljenju i tačnom određivanja vremena podizanja ovog značajnog hrišćanskog centra. U samoj crkvi, na prostoru sahrane ktitora nađena su tri gvozdena krsta i fragmenti keramičkog pehara, moguće putira. Nešto keramičkog materijala nađeno je  u priprati crkve i u rovu duž južnog zida i oko otkrivene grobnice. Nađeno je i nekoliko fragmenata ravnog stakla i jednog staklenog balsamarija.

Radi sagledavanja ukupne slike ovog kompleksa otvorena je i jedna sonda, dimenzija 2,00 x 1,00 metar,na ravnom platou na stijeni koja se uzdiže nad samim manastirom. U ispitnoj sondi nađeno je dosta keramičkog materijala, bronzanog i poznoantičkog doba, pa se može reći da je prostor naseljen još u praistoriji.

Bez dublje analize možemo pretostaviti da je veća crkva podignuta negdje u VI ili VII vijeku naše ere. Na ovako visoko datovanje navode nas tehnike obrade podnih površina i sličnost sa sakralnim objektima otkrivenih na Samogradu i Pašića polju kod Bijelog Polja. Na to upućuje i  keramički materijal otkriven na gradini i na prostoru oko istraženih crkava.

Rušenje ovog sakralnog objekta nije umanjio duhovni značaj Namastira, čak šta više, podiže se manja vlastelinska crkva, desetak metara od prvobitne. Stilsko-dekorativne karakteristike ukrašavanja fasada karakteristično je za preromanički i romanički period a način ukrašavanja male crkve sličan je rješenju na crkvi Bogorodične u Voljavcu i crkvi sv. Luke u Kotoru.

Očigledno je da je crkva sa spoljašnje strane malterisana a ukrašavana ovim ispuštenim lezenama. Sa sigurnošću možemo pretpostaviti da mala crkva predstavlja vlastelinsku zadužbinu podignutu u pre nemanjićkom periodu. Na to ukazuje i grobnica pored crkve u kojoj je sahranjen značajni pripadnik istog roda.

Gvozdeni krstovi čiji se kraci završavaju kružnim okulusom karakteristični su za stilizovane, rane predstave „hristovog groba“ kao što je uklesana predstava na stijeni kod manastira Šudikove. Krst sa šiljcima za svijeće je grčkog tipa sa romboidnim završetcima na kracima a po obliku dosta je sličan gvozdenom krstu nađenom u Vladimiru kod Ulcinja.

Razvoju hristijanizacije i periodu Nemanjića možemo eventualno oopredijeliti dogradnju priprate na zapadnoj strani crkve.

Uporedo sa obnovom ovog vjerskog središta predstoje dalja arheološka istraživanja i analize otkrivenog materijala kako bi smo preciznije opredijelili i rekonstruisali istoriju ovog kraja.